Onderzoekt en verzamelt de geschiedenis van werk, werkenden en arbeidsverhoudingen wereldwijd

Toezicht op toezichthouders

11 december 1783
Ontwerp Panopticum, 1791
Signatuur: 
Wikimedia Commons

Op 11 december 1783 had de Russische prins Grigori Potemkin een ontmoeting met de Engelse ondernemer Samuel Bentham. De prins bezat onmetelijke landgoederen en stond aan het hoofd van een fabrieksimperium. Samuel en zijn broer Jeremy, de filosoof, kregen bij deze gelegenheid een baan aangeboden als beheerders van een van Potemkins landgoederen in Wit-Rusland. Geschoolde Britse ambachtslieden werden geimporteerd om daar toezicht te houden en het werk aan te sturen. De gebroeders Bentham zagen zich vervolgens voor twee problemen geplaatst. De lokale boeren en horigen waren ongeschoold en alles behalve bevlogen werkers, de Britse toezichthouders waren lastig te controleren. Jeremy Bentham ontwierp in een poging dit laatste probleem te tackelen een structuur voor een gebouw, Panopticum, waarin één toezichthouder alle werkers zou kunnen overzien zonder dat ze beseften dat ze in de gaten werden gehouden.

Bentham's Panopticum is altijd beschouwd als een model voor een gevangenis, of een voorbode van de moderne Big Brother is Watching You maatschappij. Maar in Bondage. Labor and Rights in Eurasia from the Sixteenth to the Early Twentieth Centuries (New York 2014), betoogt Alessandro Stanziani dat het Panopticum eigenlijk bedoeld was om arbeidsprocessen te controleren, geïnspireerd door de dagelijkse ervaringen van de gebroeders Bentham in Wit-Rusland.