Vrouwen in de Lage Landen stonden vanaf de Late Middeleeuwen tot ongeveer 1800 aan de wereldtop qua rekenvaardigheid. De onderzoekers Tine de Moor en Jan Luiten van Zanden van de Universiteit Utrecht en het IISG ontdekten dat inwoners van Nederland en Vlaanderen al sinds de late 15de eeuw bijzonder goed gecijferd waren. Opvallend is dat vrouwen evengoed en soms zelfs beter konden rekenen en tellen dan mannen.
In het recente onderzoekspaper Uit fouten kan je leren (pdf) doen de economisch-historici De Moor en Van Zanden verslag van hun onderzoek naar de lange termijn ontwikkeling van scholing en onderwijs in de wereldeconomie. Hieruit komt naar voren de inwoners van Nederland en Vlaanderen al sinds de late 15de eeuw bijzonder goed gecijferd waren. De gecijferdheid van vrouwen is hierbij opvallend: onderzoeken tot nu toe wezen steeds uit dat de scholing bij vrouwen in die tijd sterk achterliep. Uit het onderzoek blijkt verder dat Vlaanderen tijdens de Late Middeleeuwen nog een toonaangevende positie innam, maar die positie in de loop van de 17de en 18de eeuw kwijtraakte.
Leeftijdstapelen
De Moor en Van Zanden stelden de gecijferdheid vast door te kijken naar de manier waarop mensen in het verleden hun leeftijd opgaven bij volkstellingen en andere bevolkingsregistraties. Als grote groepen hun leeftijd afronden op een 5 of 0 wijst dit op een geringe vertrouwdheid met cijfers en een beperkt vermogen om te tellen; doet men dit niet, dan is men redelijk rekenvaardig. Diverse bevolkingsregistraties uit het verleden geven hier goed inzicht in. Het criterium van afronden of 'leeftijdstapelen' - in de internationale literatuur spreekt men van 'age heaping' - wordt momenteel ook door internationale organisaties als de VN gebruikt om wereldwijd de gecijferdheid te meten. In het Nederland en Vlaanderen van rond 1500 blijkt het leeftijdstapelen al vrijwel verdwenen uit de registratiebronnen. Dit terwijl het elders in Europa, zelfs in het zeer ontwikkelde Noord-Italië, nog op grote schaal voorkwam. In de 18e eeuw keert het leeftijdstapelen in Vlaanderen overigens weer terug.
Nederlands-Vlaamse Conferentie
De resultaten van De Moor en Van Zanden sluiten aan bij de meer kwalitatieve indrukken van historici over de scholingsgraad van Vlaanderen en Nederland in deze periode. Zo is bekend dat de religieuze bewegingen zoals de Moderne Devotie en de Reformatie, waarin de nadruk lag op zelfstandig lezen van de Bijbel en andere boeken, hier veel aanhang verwierven. Algemeen wordt er vanuit gegaan dat de hoge scholingsgraad een sterk stimulerende rol heeft gespeeld in de economische ontwikkeling van de Lage Landen. Het paper Uit fouten kan je leren, dat voortbouwt op het boek van De Moor en Van Zanden, Vrouwen en de geboorte van het kapitalisme in West-Europa*, wordt op 31 januari gepresenteerd tijdens de Derde Vlaams-Nederlandse Conferentie in Antwerpen.
*T. de Moor, J.L. van Zanden, Vrouwen en de geboorte van het kapitalisme in West-Europa
Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2006; ISBN 978-90-8506-343-8 ; 128 pp.
