De in 1901 door schrijver en pionier Frederik van Eeden opgerichte Vereniging Gemeenschappelijk Grondbezit (GGB) streefde naar coöperatie en productieve associatie, ofwel gemeenschappelijk bezit en gebruik van productiemiddelen. Begin 2016 werd een belangrijke aanvulling op het archief van de GGB ontsloten, die veel stukken uit de begintijd bevat: notulen en jaarverslagen van de vergaderingen van de leden en het bestuur van 1910 tot 1931 en uit diezelfde periode honderden ingekomen brieven en briefkaarten.
Een mooi voorbeeld zijn de stukken over De Ploeg. Het Noord-Brabantse Best had in 1919 de primeur van de vestiging van ‘Coöperatieve Productie- & Verbruiksvereeniging De Ploeg’. Op een briefhoofd uit 1926 prijkt de ‘Coöperatieve Weverij en Textielwarenhandel De Ploeg’ in Bergeijk. De vestiging in Bergeijk nam in 1934 een gebouw met inboedel over van de Van Galenstichting, die op dit terrein enkele jaren een niet erg rendabel rust- en herstellingsoord voor vegetariërs had geëxploiteerd.
Later zou de architect Gerrit Rietveld een compleet nieuw fabriekscomplex voor ‘De Ploeg’ in Bergeijk ontwerpen in samenwerking met tuinarchitecte Mien Ruys, die een parkachtige omgeving creëerde. De fraaie ‘Ploegstoffen’ stonden in de jaren vijftig en zestig model voor het ideaal van ‘Goed Wonen’.
Terug naar het begin. De GGB zette in 1918 een enquête uit onder sympathisanten. Ferdinand Wilhelm van Malsen was een van de velen die keurig de ingevulde vragenlijst retour zonden. Van Malsen was lid van de kolonie in Best maar werkte inmiddels in de kolonie Nieuwland bij Nijmegen. Hij omschreef zijn ideaal op 31 december 1918 aldus: ‘De Prod. Associatie is een leerschool voor arbeiders tot vorming van zelfstandig-voortbrengende kameraadschappelijke werkers. In háár voltrekt zich het proces van de groote geweldlooze wereldrevolutie, nadat in het hart van iedere arbeider het “ieder voor zich” heeft plaats gemaakt voor het “één voor allen”’.
Deze archiefaanvulling biedt ook materiaal voor onderzoek naar andere kleine lokale bij de GGB aangesloten bedrijven.
Zo was in Groningen aan het Damsterdiep de Tabak- en Sigarenfabriek ‘De Pionier’ gevestigd.
In het archief zit een oproep aan de leden op om naar de jaarvergadering te komen in ‘De Droge Kroeg’ in februari 1921.
Wel een sigaar, geen jenever, het parool was ‘één voor allen’. Dit GGB-archief biedt zicht op aan het thema arbeid gerelateerde sociale bewegingen van weleer.
Bouwe Hijma