"We hebben heel lang geaarzeld voordat we deze overwegingen op papier hebben gezet. Het is nu eenmaal leuker om de indruk te wekken, dat ergens op de wereld ons aller hoop gerealiseerd wordt, dan om naar huis te schrijven, dat revolutie toch moeilijk is."
Een citaat uit een rondzendbrief van twee Nederlandse en Portugese vrijwilligers in Angola, medio 1977 en de afsluiting van een lange analyse van de problemen in en rond Angola in de eerste twee jaar van de onafhankelijkheid van het land na de overwinning op het Portugese kolonialisme in 1975. Problemen zoals het gebrek aan kader voor de nieuwe regering, slecht functionerende overheidsorganen uit de koloniale tijd die niet aangepakt worden, gewapende en andere destabiliserende activiteiten van de “kontra-revolutionaire krachten”, de inmenging van de imperialistische mogendheden in de regio (Katanga), etc.
Dit is een voorbeeld van de vele tientallen, zo niet honderden, (rondzend)brieven en verslagen van vooral jonge Nederlandse coöperanten in het archief van de Eduardo Mondlane Stichting (EMS). De EMS werd in 1969 opgezet door mannen en vrouwen die in de 70er en 80er jaren van de vorige eeuw uit solidariteit met de onafhankelijkheidsstrijd in zuidelijk Afrika zich inzetten voor de opbouw van nieuwe, progressieve samenlevingen in landen als Angola, Mozambique, Guinee-Bissau en Kaap Verdië. Zij deden dat met veel inzet, veelal tegen een geringe vergoeding, in vaak zeer moeilijke omstandigheden en worstelend met de dilemma's die de tegenstelling tussen hun idealisme en de weerbarstige werkelijkheid in deze landen opriep. De EMS speelde een aktieve rol in de selectie (in de 70er jaren vooral op politieke gronden), voorbereiding en begeleiding van deze vrijwilligers en publiceerde over hun ervaringen. Hun salaris kregen de coöperanten overigens veelal van Nederlandse overheidsinstanties verbonden met het Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking en in de 80er jaren werd hun inzet – net als de vele steunprojecten van de EMS – een onderdeel van het Nederlandse ontwikkelingswerk in met name Mozambique en Angola.
Dit persoonlijk-politieke materiaal behoort tot het meest fascinerende deel van het uitgebreide (17 meter) ) archief van de Eduardo Mondlane Stichting, waarvan onlangs de inventaris bij het IISG gereed kwam. Daarnaast bevat het archief bestuurs- en stafnotulen, correspondentie en andere organisatorische stukken uit de gehele bestaansperiode van de EMS (1969-1997), alsmede uitgebreide dossiers van het ontwikkelingswerk van de EMS in Angola, Mozambique, Guinee-Bissau en Kaap Verdië en het politieke en informatiewerk van de organisatie over deze landen in zuidelijk Afrika. (tekst Kier Schuringa) Zie ook weblog Kier Schuringa over het EMS archief.
Upgrading Road Work on the main road north from Maputo through Inhambane province, 1994 BG A65/400, foto Ferhat Momade,Eduardo Mondlane Stichting