100 jaar Russische revolutie: onderzoek, collecties en activiteiten bij het IISG.
De Russische Revolutie, dit jaar precies honderd jaar geleden, vond ook in Nederland veel weerklank. De Nederlandse pers volgde de stormachtige gebeurtenissen op de voet. Elk protest werd uitgelegd als miniatuurversie van de revolutie. Socialisten en anarchisten hadden hooggespannen verwachtingen over een komende omwenteling in Nederland, en de autoriteiten raakten in de ban van het ‘rode gevaar’.
De sterke reactie op de Russische Revolutie had alles te maken met de politieke situatie in Nederland zelf. Weliswaar was het land neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar de oorlog zorgde voor voedseltekorten, tienduizenden jonge mannen waren gemobiliseerd, en de gruwelijke gebeurtenissen vlak over de grens leidden tot afkeer van de gevestigde orde. In die omstandigheden werkte de Russische Revolutie als een soort katalysator voor lokaal protest.
Voedseltekorten waren de aanleiding voor een groot oproer in Amsterdam in juli 1917, het Aardappeloproer. In april 1918 vonden er felle demonstraties plaats in Rotterdam, Den Haag en andere steden, die de geschiedenis ingingen als de 'Ruitenrevolutie'. In november 1918 deed Troelstra zijn halfslachtige oproep tot revolutie in de Tweede Kamer. In Amsterdam trokken radicalere socialisten naar de kazerne in de hoop soldaten over te halen om zich aan te sluiten bij een opstand. Ze kwamen van een koude kermis thuis. Soldaten openden het vuur, en vier demonstranten lieten het leven.
Hoewel het uiteindelijk niet tot revolutie kwam, had de Russische Revolutie toch grote invloed op het Nederlandse politieke leven. Bij de verkiezingen van 1918 kwamen vier sympathisanten van de Bolsjewieken in de Tweede Kamer: de communisten David Wijnkoop en Willem van Ravesteyn, de anarcho-syndicalist Harm Kolthek en de Christen-Socialist John William Kruyt. De dichters Henriette Roland Holst en Herman Gorter (later een linkse criticus van Lenin), de architect Berlage, de beeldhouwer Hildo Krop, de schilders Theo van Doesburg en Peter Alma, en het auteursechtpaar Jan en Annie Romein waren ook allemaal begeesterd door ‘het nieuwe Rusland’.
De indirecte doorwerking van de revolutie was misschien nog wel van grotere betekenis. Angst voor radicalisering was in de ‘rode jaren’ na 1917 een belangrijke factor voor het accepteren van sociale hervormingen, zoals de achturige werkdag en de toename van het aantal sectoren met een CAO. En ver weg, in Indonesië, stimuleerde de revolutie de snelle groei van sterke onafhankelijkheidsbewegingen. Ook voor de Nederlandse geschiedenis is de Russische Revolutie van 1917 daarmee een belangrijk moment.
Artikel door Pepijn Brandon
Pepijn Brandon is Senior Onderzoeker aan het IISG en Universitair Docent aan de Vrije Universiteit. Samen met Ron Blom en Dennis Bos redigeert hij een themanummer van het Tijdschrift voor Geschiedenis over reacties op de Russische Revolutie in de Nederlandse wereld, dat najaar 2017 zal verschijnen.
Meer weten?
Lezing 8 april 2017 door Pepijn Brandon in de Hermitage Amsterdam.
22 april Russische Revolutie als Gamechanger? In de Hertmitage Amsterdam en Universiteitstheater UvA.
Het hele jaar Russische Revolutie bij het IISG
Russische Revolutie in Nederlandse Cartoons