November 2013 was er in de media veel aandacht voor 20 seconden plotseling opgedoken bewegend beeld van Aletta Jacobs (1854-1929). Van haar waren tot dusver geen filmbeelden bekend. Nu loopt Aletta, bekend als arts, feministe en wereldwijd strijdster voor vrouwenrechten, opeens door het Berlijn van 1915 vlakbij de Brandenburger Tor (zie hieronder). Ze was in de Duitse hoofdstad als vredesactiviste om bij de Duitse regering er voor te pleiten snel een einde te maken aan de Eerste Wereldoorlog.
De achtergrond van de actie in Berlijn is te vinden op het IISG, in het archiefje van de Nederlandsche Anti-Oorlog Raad (NAOR), waarvan Aletta Jacobs een van de oprichters was. De NAOR was op 8 oktober 1914 opgericht. Doel was een zo spoedig mogelijke beëindiging van de oorlog door een vrede die niet tot nieuwe oorlogen zou leiden. De oprichters en de leden van de Raad kwamen uit de maatschappelijke bovenlaag maar tienduizenden gewone Nederlanders lieten zich als ‘medestanders’ registreren.
Belangrijk was de door de NAOR georganiseerde ‘Internationale Bijeenkomst’ te ’s-Gravenhage van 7-10 april 1915. Hier werd een ‘Minimum-Programma van de Centrale Organisatie voor een Duurzamen Vrede’ vastgesteld.
In datzelfde voorjaar voltrok zich een Internationaal Congres van Vrouwen van 28 april tot 1 mei 1915 in de congreszaal van de Haagse Dierentuin. De regeringen van Engeland en de Verenigde Staten waren fel tegen dit congres gekant. Een groot aantal Britse vrouwen werd de reis onmogelijk gemaakt en de Amerikaanse dames bereikten Nederland met vertraging.
Hoofdrolspeelsters op dit Vrouwencongres waren Aletta Jacobs en de Amerikaanse Jane Addams, die in 1931 de Nobelprijs voor de Vrede zou krijgen. Beide dames gingen vervolgens op reis om de op het congres aangenomen resolutie aan politici in de oorlog voerende landen aan te bieden. Ook neutrale landen als Zwitserland werden bezocht want Aletta Jacobs verscheen medio 1915 op een internationale bijeenkomst in Bern over de ‘Toekomstbelangen der Menschheid’. Beide dames zijn in gezelschap van de Duitse feministe en politica Gertrud Bäumer te zien op de onlangs ontdekte filmbeelden uit Berlijn.
In de vergaderingen van NAOR nam Aletta Jacobs herhaaldelijk krachtig stelling. Opvallend is dat zij geen concreet verslag doet van haar reis langs verschillende Europese hoofdsteden. In de notulen geen woord over haar bezoek aan Berlijn. Maar Aletta Jacobs is feller van toon en inhoud dan de andere leden van de Raad en zij beroept zich daarbij herhaaldelijk op haar ‘verblijf in de oorlogvoerende landen’. Zij heeft immers de indruk gekregen dat ‘men daar lacht om de neutralen, die steeds maar wachten met bemiddeling’. Oftewel: ‘Moet men dan wachten tot aan geen van beide zijden meer iemand over is of tot een van beide partijen er in slaagt de andere volkomen te vernietigen?’. Kortom de neutrale regeringen moeten onverwijld stappen ondernemen.
Lag het hoogtepunt van activiteiten van de NAOR in 1915, Aletta Jacobs zat ook daarna als vredesactiviste niet stil. In 1917 vond in Den Haag op 28-29 april het Nationaal Congres van het Nederlandsch Comité van Vrouwen voor Duurzamen Vrede plaats. Naar aanleiding hiervan publiceerde Aletta Jacobs de brochure De Vrouw en de Vredesbeweging in verband met het Vrouwenkiesrecht (IISG Bro N461/190).
De stukken in het NAOR-archief zijn afkomstig van mej. Th. A. van Eck en van Aletta Jacobs zelf. Het archief bevat notulen van de maandelijkse vergaderingen in Pulchri Studio aan het Lange Voorhout in Den Haag, maar ook circulaires, pamfletten en uit het buitenland ontvangen vredesoproepen.
Zie ook: Oorlog en Vrede Collectiegids