Jan Luiten van Zanden is een van de winnaars van de NWO/Spinoza-premie 2003. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft dit vandaag officieel bekend gemaakt. De premie is de grootste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap en bedraagt anderhalf miljoen euro per onderzoeker. Het is voor het eerst dat de prestigieuze prijs wordt toegekend aan een onderzoeker in de historische wetenschappen.
Toonaangevend economisch historicus
Van Zanden houdt zich bezig met de economische geschiedenis van alle perioden van de Nederlandse geschiedenis vanaf de Middeleeuwen. Met zijn publicaties heeft hij een grote impact op ons beeld van het verleden. In Arbeid tijdens het handelskapitalisme (1991) gaf hij een verklaring voor de opkomst van de economie van Holland tussen de late Middeleeuwen en de Gouden Eeuw, die inmiddels vrij algemeen aanvaard wordt.
Om de ontwikkeling van de Nederlandse economie in deze periode beter te kunnen begrijpen werden onder zijn leiding door een groep onderzoekers de nationale rekeningen van Nederland in de negentiende eeuw gereconstrueerd. Van Zanden schreef op basis van die reconstructie een boek over Staat, instituties en economische ontwikkeling in Nederland in 1780-1914 (2000, met Van Riel). Hierin werd de relatief trage ontwikkeling van de Nederlandse economie tot 1865 verklaard uit de ontwikkeling van de staat en instituties die de markten regelden.
Zijn overzicht over de economische geschiedenis van Nederland in de twintigste eeuw, Een klein land in de lange twintigste eeuw (1997), geldt als het standaardwerk. Een groot meerdelig project over de ontwikkeling van het Nederlandse bedrijfsleven in de twintigste eeuw staat op stapel. In 1993 schreef hij het eerste overzicht van de ecologische geschiedenis van Nederland (Groene geschiedenis van Nederland met S. Verstegen).
Naast al deze publicaties schreef hij ook over gemene gronden, de ontwikkeling van inkomensgelijkheid en -ongelijkheid, financiële en bankgeschiedenis en het Overijsselse platteland. Geen wonder dat het Historisch Nieuwsblad hem bestempelde tot de productiefste historicus van Nederland.
Ook buiten Nederland is Van Zanden een toonaangevend economisch historicus. Zijn werk over de economische geschiedenis van Nederland evenals zijn vergelijkende studies over onderwerpen als lonen en prijzen, de levensstandaard en de landbouwproductiviteit trokken daar de aandacht. Voor Indonesië in de negentiende eeuw publiceerde hij deelstudies voor een reconstructie van de nationale rekeningen. Momenteel heeft onder meer de geschiedenis van de Koninklijke Olie/ Shell Groep en een nieuwe economische geschiedenis van Indonesië zijn aandacht.
Jan Luiten van Zanden
Jan Luiten van Zanden (1955) studeerde geschiedenis en economie aan de Vrije Universiteit. In 1985 promoveerde hij op een proefschrift over de Nederlandse landbouw in de negentiende eeuw. In 1987 werd hij benoemd tot hoogleraar aan de Vrije Universiteit, in 1992 aan de Universiteit Utrecht. Met ingang van 2001 werd hij bovendien senior onderzoeker aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Sindsdien verdeelt hij zijn werktijd tussen de Utrechtse universiteit en het Amsterdamse IISG.
De belangrijkste organisatie van economisch historici wereldwijd, de International Economic History Association, verkoos Van Zanden in 1998 tot zijn general secretary. In 1997 was hij al benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Meer over de NWO/Spinozapremies, zie www.nwo.nl/spinozawinnaars
