Henriette Roland Holst (1869-1952) was een van de weinige Nederlandse socialisten met een internationale reputatie. Ze had die te danken aan haar activiteiten op een geheime bijeenkomst van Europese socialisten in oorlogstijd, die zich in september 1915 in het Zwitserse Zimmerwald voltrok. Tussen de veertig andere deelnemers aan de conferentie bevonden zich Lenin en Trotski.
Men streefde naar vrede en herformulering van het internationalisme van de arbeidersklasse. In 1914 was met het uitbreken van de wereldoorlog en het stemmen van socialisten vóór de nationale oorlogskredieten een dikke streep gezet door de geloofsartikelen van de internationalisten. De Tweede Internationale was in elkaar gestort.
In het leven van Roland Holst was Zimmerwald een piekervaring. In de wolken keerde ze terug, vastbesloten om de vredesboodschap van Zimmerwald, het Zimmerwalder Manifest, uit te dragen en en er in Nederlandse verhoudingen steun voor te vinden.
Dat viel erg tegen. De sociaaldemocratie, waar Roland Holsts wieg had gestaan, vond het Manifest te radicaal. De communisten daarentegen vonden het te gematigd. Binnen Roland Holsts eigen politieke groeperinkje, het Revolutionair-Socialistisch Verbond, speelde de zelfde tegenstelling. Linkse samenwerking kwam niet van de grond, de persoonlijke verhoudingen waren beroerd en humor was ver te zoeken.
In dit Nederlandse mijnenveld schoof Roland Holst, gesteund door Lenin, steeds verder naar links op om in 1916 uiteindelijk bij de communistische partij uit te komen. Zo kwam het dat Roland Holst in 1921 afreisde naar Moskou, naar het congres van de Communistische of Derde Internationale, die wordt gezien als een ‘spin-off’ van de Zimmerwald conferentie.
Deze opmerkelijke episode in de geschiedenis van internationaal en Nederlands links is in documenten uit verschillende archieven bij het IISG terug te lezen. Lees verder: