پژوهشکده ی بين المللی تاريخ اجتماعی گرچه رسماً در 25 نوامبر 1935 افتتاح گرديده است، اما در واقع تاريخ آغاز فعاليت آن به سالهای نخست دهه ی دوم سده بيستم برمی گردد. در اين سال ها نيکلاس ويلهموس پوستوموس, (1880-1960) Nicolaas W. Posthumus که از پيشگامان تاريخ اقتصادی معاصر بود، به عنوان نخستين استاد در رشته ی تاريخ اقتصادی در پژوهشکده گمارده شد. وی يک سال بعد " بايگانی تاريخ اقتصادی هلند " را تاسيس کرد.
" بايگانی تاريخ اقتصادی هلند " از ابتدای فعاليت اش به جمع آوری و نگهداری مجموعه اسناد و نشريات چاپ شده موسسات و سازمانهای پرداخت که به نوعی با تاريخ اقتصادی هلند مربوط بودند و همين اسناد بود که همراه با کتاب ها و نشريات منتشره شده در اين قلمرو، در سال 1932، مصالح لازم را برای تاسيس " کتابخانه تاريخ اقتصادی " فراهم آورد. علاوه بر اين ها، پوستوموس به گرد آوردن اسنادی از آرشيوهای خصوصی فعالان و مجموعه های متعلق به سازمانهای وابسته به جنبش کارگری همت گماشت.
نخستين سال های دهه 1930 شاهد ظهور فاشيسم، استالينيسم و ناسيونال سوسياليسم در بخش اعظم جنوب، شرق و مرکز اروپا بود. پوستوموس با درک وخامت اوضاع و خطری که متوجه جنبش های مستقل کارگری بود، برای رهانيدن مجموعه ی اسناد و نشريات اين جنبش ها و نيز ميراثی که از سرآمدن جنبش های کارگری و سوسيال دموکراسی، همچون مارکس، انگلس، باکونين، برنشتاين، کائوتسکی و تروتسکی بر جا مانده بود، به تلاش همه جانبه برخاست. او می دانست که اگر او نتواند آن اسناد را گرد آورد و در جايی محفوظ بدارد، تنها يک سرنوشت در انتظار شان خواهد بود؛ نابود خواهند شد و يا در بهترين حالت برای ساليان درازی از دسترس پژوهندگان به دور خواهند ماند. از اين رو پوستوموس در صدد برآوردن امکانات مالی و سازمانی لازم برای چنين کار سترگی برآمد. مساعد در اين هنگام با نهميا دليمه, (1882-1940) Nehemia de Lieme آشنا شد. دليمه از بنيان گذاران و مدير " بيمه و بانک مرکزی کارگران " وابسته به " حزب سوسيال دموکرات هلند" بود. دليمه برآن شد که بخشی از سود های حاصل از فعاليت های بيمه و بانک مرکزی کارگران را به کارهای فرهنگی مرتبط به جنبش کارگری اختصاص يافته بود، در اختيار پوستوموس قرار دهد
از سال 1935 تا 1940 نيروی پوستوموس و پژوهشکده نوبنيادش عمدتاً صرف گرد آوردن بخشی از اسناد مارکس و انگلس بود. آنی آدامافان اسخلتما کليفسترا, (1884-1977) Annie Adama van Scheltema-Kleefstra , ، کتابدار موسسه، درست چند روز قبل از آن که نيروهای ارتش نازی وارد " وين" شوند, آخرين قسمت از مجموعه ی ماکس نتلا Max Nettlau ، انارشيست معروف، را که از جمله نامه های باکونين نيز در آن بود از اتريش خارج کرد. در همين دوران موسسه توانست به مجموعه ی اسناد " حزب سوسيال دموکرات هلند " دست يابد و نيز کتابخانه ها و بايگانی های شخصی بسياری از منشويک ها وسوسيال رولوسيونرهايی که اتحاد جماهيرشوری را ترک کرده بودند به امستردام منتقل کند.
جنگ دوم جهانی
بعد از کنفرانس مونيخ در سپتامبر 1938، گردانندگان پژوهشکده دانستند که امکان بی طرف ماندن هلند به کمترين حد ممکن رسيده است و بايد محلی امن برای حفظ و نگهداری اسناد بيابند. بر اثر دورانديشی پوستوموس و با کمک پرفسور جی. دی. ايچ. کل Col .H.D.G بخشی مهمی از اسناد ( و از انجمله نامه های مارکس و انگلس ) به آکسفورد در انگلستان انتقال يافت.
آلمانی ها در پانزدهم ژوييه 1940 ، درست چند روز بس از اشغال هلند دستور تعطيل پژوهشکده و اخراج همه ی کارمندان آن را صادر کردند. کار گزاران فاشيسم آلمان در پژوهشکده مستقر شدند، با اين اميد که بتوانند از امکانات پژوهشکده عليه مارکسيست ها، آنارشيست ها، يهودان، فراماسون ها و همه ی عناصری که به زعم آنان " غيرملی " بودند، بهره گيرند. گرچه بخش عمده ای از مجموعه ها به جاهای امن منتقل شد، متأسفانه کتابخانه ی 300,000 جلدی پژوهشکده و نيز بخشی از اسناد بايگانی " حزب سوسيال دموکرات هلند " به دست آلمان ها افتاد. آنها بخش هايی از اين اسناد را به آلمان منتقل کردند و باقی مانده ی آنرا نيز در سپتامبر 1944 به شرق آلمان بردند. با پايان جنگ در 1946 بخش نسبتاً بزرگی از اسناد و کتاب ها در بندر هانور که در دست انگليس ها بود به دست آمد و به آمستردام بازگردانده شد.
در سال 1956و 1957 نيز بخش ديگری از مجموعه های به تاراج رفته توسط نازی ها، نظير اسناد بايگانی " حزب سوسيال دموکرات کارگران " ، که به کتابخانه دانشگاه کراکو لهستان برده شده بود، به آمستردام باز گردانده شد. بس از فروپاشی اتحاد جماهير شوروی در سال 1991 نيز معلوم شد که پاره ای از اسناد متعلق به پژوهشکده ی بين المللی تاريخ اجتماعی طی اين سال ها در مکانی در مسکو نگهداری می شده است که آنها نيز سرانجام به آمستردام منتقل شد.
دوران بازسازی
هجوم فاشيست های آلمانی آثاری مخرب بر پژوهشکده بين المللی تاريخ اجتماعی بجا گذاشت و خساراتی سنگين برآن وارد ساخت. نيروهای نازی به هنگام عقب نشينی همه چيز را با خود بردند، از کتاب و جزوه و مجله گرفته تا مبل و قفسه های کتاب و تلفن و حتی لامپ ها را.
بس از ماه مه 1945 وقتی که خسارات وارد بر پژوهشکده برآورد شد به نظر ميرسيد که بار ديگر پژوهشکده نخواهد توانست بر سر پا بايستد و به کارش ادمه دهد. بر اين همه بايد قطع حمايت مالی" بانک وبيمه مرکزی " را هم افزود که خود از جنگ آسيب بسيار ديده بود. درهر حال پژوهشکده به کمک شهرداری و دانشگاه آمستردام و دولت اميد داشت که اندک بود، اما انقدر بود که بتواند هزينه های لازم را برای بازيابی، تنظيم و ترتيب بايگانی و کتابخانه پژوهشکده فراهم آورد.
از سال 1963 وزارت آموزش و علوم بخش اعظم هزينه های پژوهشکده را تقبل کرد و اين اقدام به پژوهشکده جانی تازه بخشيد. تا سال های دهه ی 1960 سياست گردآوری اسناد پژوهشکده عمدتاً معطوف به اروپا و اتحاد جماهير شوروی بود. اما از دهه ی 1970، با توجه به اين که بسياری از کشور های اروپايی خود ميل و امکان باز يابی و حفظ و نگهداری از اسناد جنبش های اجتماعی شان را داشتند، پژوهشکده امکانات خود را به سمت کشورهای متوجه ساخت که حکومت های خود کامه در ان ها زمام قدرت را در دست داشتند ويا بنابر عوامل ديگر، بيم امحا و باقی نماندن اسناد و مدارک مرتبط با جنبش های اجتماعی اين کشورها ميرفت. اين کشورها عمدتاً در آسيای جنوب شرقی،آمريکای لاتين، شمال افريقا و خاور ميانه قرار داشتند, اندونزی، ترکيه، چين، ژاپن، پاکستان، هند، کره، فيليپين، سنگاپور، مالزی، سريلانکا، کامبوج، بنکلادش، برمه، افغانستان، ايران، اعراق، اسرائيل، اردن و چند کشور ديگر از جمله اين کشور ها بودند. از ابتدای سال 1979 ميلادی نيز پژوهشکده از نظر حقوقی ومالی زير نظر " فرهنکستان سلطنتی علوم هلند " درآمد که باعث فعالتر شدن و رونق بيشتر شد.
بنای کنونی پژوهشکده در بخش شرقی بندر آمستردام قرار دارد. اين بنا در سال 1964 به عنوان انبار کاکائو ساخته شد، اما در سال 1989 طرح جديِد ساختمان پژوهشکده بين المللی تاريخ اجتماعی ارئه و اجرا شد. از بارزترين ويژگی های اين ساختمان، تالارمطالعه 18 متری آن است. تالار اصلی اين ساختمان محل برگزاری نمايشگاه های مختلف است و تالار غذاخوری نيز برای برگزاری گردهمآيی ها مورد استفاده قرار می گيرد. بخش اعظم طبقه همکف اين ساختمان محل نگهداری اسناداست. بيش از يکصد کارمند در اين پژوهشکده در سه بخش اداری، پژوهش و انتشارات و مجموعه ها به کار اشتغال دارند.