مجموعه اسناد جنگ عراق – ايران ١٩٨٨ - ١٩٨٠

پژوهشکده بين‌المللی تاريخ اجتماعی، مجموعه از اسناد جنگ عراق – ايران را فراهم آورده است. اين مجموعه برای کارهای پژوهشی در حوزه جنگ عراق – ايران بسيار با ارزش و ضروری است.

جنگ عراق و ايران پس از يک رشته تنش‌های سياسی و برخورد‌های مرزی بين دو کشور همسايه در ٣١   شهريور ۱۳۵۹ برابر ۲۲ سپتامبر ١٩٨٠ با حمله عراق به ايران آغاز شد.

به نظر برخی از صاحب‌نظران مزيد بر اختلافات مرزی ايران و عراق که دارای سابقه تاريخی  چند دهه بود، شکل‌گيری نوعی ناسيوناليسم تندروانه در جهان عرب و بويژه بعد از پيروزی کودتای ۱۹۵۸ درعراق که مطامع ارضی نسبت به ايران يکی از اماج‌های آن را تشکيل ميداد، موجب تشديد و افزايش تنش‌ها بين ايران و عراق گرديد.

از پی انقلاب اسلامی ١٩٧٩ در ايران و احتمال تاثيرگذاری آن بر شيعيان عراق ابعادی جديدی بر تنش‌های پيشين افزوده شد و هم زمان وقوع انقلاب اسلامی ايران آشفتگی‌های اجتناب‌ناپذيری در عرصه‌های مختلف از جمله در عرصه آمادگی‌های دفاعی ايران و برهم خوردن معادلات منطقه‌ای را در پی داشت. اين امر حکومت عراق را برای يک حمله برق آسا به ايران تشويق کرد.

هدف اصلی دولت عراق در آغاز حمله روی اشغال استان "خوزستان" ايران متمرکز بود. آنها در آغاز با سرعت به عمق خاک ايران پيشروی کردند تا اينکه در "خرمشهر" با نخستين مقاومت مهم مواجه شدند. سرانجام ايران در بهار سال ١٩٨۲ کنترل جنگ را عملاً به دست گرفت. ابتدا محاصره " آبادان" را شکست و سپس "خرمشهر" را از اشغال عراق خارج کرد و نيروهای جنگی عراق را وادار به عـقب‌نشينی کرد و در موضع دفاعی قرار داد. بدين ترتيب تلاش‌های اوليه عراق برای پيشروی در خاک ايران عقيم ماند و بر خلاف تصور اوليه جنگ به يک "پيروزی برق آسا" برای عراق نيانجاميد.

جنگ هشت ساله ايران و عراق با قبول قطعنامه شماره  ٥٩٨  شورای امنيت سازمان ملل از طرف دولت ايران در ١٩٨٨ بدون بدست آوردن نتيجه مشخص، پايان يافت. اين جنگ در نوع خود يکی از خونين‌ترين و ويرانگرترين جنگهای فرسايشی در ربع اخير سده بيستم بود که صدها هزار کشته، معلول (هنوز از تعداد آنها آمار دقـيقی منتشر نشده است) و صدمات بيشمار مالی و اقتصادی بجا گذاشت.

جمهوری اسلامی ايران در جريان جنگ در عرصه‌های گونه‌گون به کارزار تبليغاتی گسترده‌ای  دست زد و بويژه با در نظرداشت اينکه زبان فيلم‌های هنری و مستند، عکس‌ها و نقاشی‌ها، خاطرات مصور و تصاوير گويا، نغمه‌ها و سرودها زبان مؤثر، جذاب و قابل فهم برای اکثريت مردم است، مبادرت به تهيه فيلم‌های هنری و مستند، خاطرات مصور، ترانه‌ها، سرود و نغمه‌های حماسی، عکس‌های شهدا، کتاب‌شناسی جنگ، البوم گويا با تصاوير مستند، جغرافيای نظامی، کارنامه تحليلی هشت سال جنگ کرد ه است. پيام  همه‌ای آنها پيش از همه توجيه جنگ، جلب پشتيبانی مردم از آن و تشويق جنگجويان می‌باشد.

در زير در باره برخی از مجموعه‌ها معلومات بيشتر ارايه می کردد.

مجمـوعـه از CD-R جنگ هـشت سـاله ايـران و عـراق (١٩٨٨–١٩٨٠ )

اين مجموعه شامل ٤٣ حلقه CD-R می‌باشد و در برگيرينده هزارها قطعه عکس، صدها وصيت‌نامه، ده‌ها فيلم هنری و مستند از هشت سال جنگ، سرودها ونغمه‌های شورانگيز، ساعت‌ها صدا، عکس‌های از تابلو‌های سطح تهران و صدها عکس و تصوير از اکثريت استان‌های ايران، از مراسم دهه فجر، عاشورا و دفاع مقدس می‌باشد. اين مجموعه جوانب مختلف جنگ را به نمايش می‌گذارد و بيشتر به عنوان ابزارهای تبليغاتی – توجيهی مورد استفاده قرار گرفته است.  در اکثر سی دی‌ها سعی شده است که از روش‌های لوحه فشرده بهره‌گيری شود.

اين مجموعه صحنه‌ها و وضعيت جنگ را به طرزی اعجاب آميزی همراه با ويرانی های حاصل از آن به نمايش می‌گذارد. بطور کل روحيه مذهبی جنگ بر فضای سی دی ها حاکم است
نگاه کنيد به فهرست مفصل در مجموعه

مجمـوعـه از پوسترهای جنگ هـشت سـاله ايـران و عـراق (١٩٨٨ – ١٩٨٠)

جمهوری اسلامی ايران در جريان جنگ، مبادرت به چاپ پوسترهای ديواری کرد که پيام آن قبل از همه توجيه جنگ، جلب پشتيبانی مردم از آن  و تشويق جنگجويان بود.

زبان هنر، يکی از زبان های مؤثر می‌باشد، بويژه زبان نقاشی‌های ديواری زبان عمومی و قابل فهم برای اکثريت مردم است و تابلو‌های هنری بخاطر خصيصه عمومی و محسوس بودنش جاذبه بيشتر و تاثير روشن تر دارد.

جمهوری اسلامی ايران در جريان جنگ  به مناسب‌های مختلف پوستر‌های رنگه با قطع بزرگ چاپ کرده است. اين پوسترهای کاغذی و تابلوهای ديواری در مسير خطوط جبهه، در خيابان‌های شهرهای جنگی و بر ديوارهای قرارگاه‌ها به چشم می‌خورد. محتوی و درونمايه تابلوها عمدتاً در رابطه با "جهاد و جبهه" است. در نقاشی‌های ديواری  بازتاب ارزش‌های اسلامی، چهره‌های مذهبی، معماری اسلامی برجسته است. در ميان نقاشی‌ها اکثراً چهره رهبران جمهوری اسلامی ديده می‌شود. اين نقاشی‌ها که جوانب مختلف جنگ را به نمايش می‌گذارند بيشتر بمثابه ابزارهای تبليغاتی – توجيهی مورد استفاده قرار گرفته است.

مجموعه اول شامل ٣٠   پوستر می‌باشد که عمدتاً توسط بنياد شهيد انقلاب اسلامی و شورای همآهنگی تبليغات اسلامی چاپ شده است.

در مجموعه دوم، عکس بهترين پوسترهای هنری در جريان جنگ در يک مجموعه زير عنوان "جلوه‌هايی ازهنر انقلاب"  گرد آورده شده است که شامل ١٦٧ پوستر هنری می‌باشد و رنگ اکثری آنها تيره  و چهره‌ها خشمگين و مصمم نقاشی شده است.

اين مجموعه کار مشترکی حسن محمودی، ابراهيم سليمانی می‌باشد که حوزه کردستان، کرمانشاهان، ايلام  و خوزستان را می‌پوشاند و توسط بخش فرهنگی هنری دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم انتشار يافته است.
Call number: BG D55/501-529

چشم‌انداز تصويرها در پوسترها

مجمـوعـه از تمـبرهای جنگ هـشت سـاله ايـران و عـراق (١٩٨٨ – ١٩٨٠)

جمهوری اسلامی ايران در جريان جنگ مبادرت به چاپ و انتشار تمبر در رابطه به جنگ يازيد.

چاپ و انتشار تمبر در ايران دارای سابقه زيادی است. ايران در سال ١٢٤٧ خورشيدی (١٩٨٨م) برای نخستين بار به چاپ و انتشار تمبر اقدام کرد. اين رويداد در حدود نيم قرن  بعد از چاپ نخستين تمبر در انگلستان (١٨٤٠ ) اتفاق افتاد. نقش نخستين تمبر ايران نشان رسمی دولت (شير و خورشيد) در دوره قاجار بود.

انتشار تمبر در ايران يکی از ره‌آوردهای سفر ناصرالدين‌شاه قاجار در دهه هشتاد قرن نزدهم به اروپا است. ناصرالدين‌شاه پس از مراجعت از اروپا به فکر انتشار تمبر پستی افتاد. او هيئتی را بدين منظور به اروپا فرستاد.اين هيئت پس از مذاگره با مقامات پست و تلگراف سرانجام نمونه‌های تمبر که در اروپا تهيه کرده بود با خود به ايران آورد و از طرف دولت برای چاپ دوباره آن تصميم اتخاذ گرديد. تمبر‌های پستی جای مهر و موم را گرفت.

جمهوری اسلامی ايران  در جريان جنگ ايران و عراق تمبرهای زيادی چاپ کرده است. در اکثر اين تمبر‌ها صحنه‌های جنگ به تصوير کشيده شده است. محتوای تصاوير روی تمبرها شرايط و وضعيت جنگ را بازگو می‌کند. اشکال روی تمبر‌ها متنوع و رنگ‌های آن تيره است.  تنوع طرح و روش‌های گرافيکی در تمبر‌های پستی  نسبت به زيبايی شناسی بيشتر برجسته است.

آنچه تصاوير تمبر‌ها به نمايش می‌گذارند و در اغلب تمبر‌ها ديده می‌شود تصاوير شخصيت‌های مذهبی، نظامی، چهره‌های خشمگين جنگجويان و نمونه‌های از معماری اسلامی است بطور کل روحيه مذهبی جنگ بر فضای تمبر‌ها حاکم است.

تمبرهای دوران جنگ ايران و عراق به طرزی اعجاب آميزی تاريخ و ويرانی‌های حاصل جنگ را به نمايش می‌گذارند. با ورق زدن اين مجموعه در واقعيت صفحاتی از تاريخ مصور جنگ ورق می‌خورد.

مجموعه تمبرهای جنگ ايران و عراق شامل ١٥٠ قطعه تمبر می‌باشد که بوسيله "سازمان حفظ و نشر آثار و ارزش‌های دفاع مقدس سياه" به مناسبت حماسه آزاد سازی خرمشهر چاپ و انتشار يافته است. با نگاهی کلی به تصاوير روی تمبرها می‌توان صحنه‌های جنگ و شرايط حاکم بر آن دوره را درک کرد.
Call number: BG T2/547

مجمـوعـه از "ايندکس عکس‌ها"

جمهوری اسلامی ايران در حوزه کارزار تبليغاتی و ثبت، دست به عکس‌برداری رنگه از استان‌‌های ايران در رابطه به جنگ زده  و آن را بشکل ايندکس چاپ کرده است. در اين مجموعه هزارها قطعه عکس گردآورده شده است که بازتاب جنگ هشت ساله را در استان های ايران نشان می‌دهد. همه ايندکس‌ها با نشانی: DSCF... JPG   و   شماره معين که به ترتيب ادامه می‌يابد، مشخص شده است.
Call number: BG T2/558

مجمـوعـه از "يادنامه شهيدان"

جمهوری اسلامی ايران در حوزه کارزار تبليغاتی و ترويج "فرهنگ شهادت" دست به انتشار ويژه‌نـامه‌های به مناسبت شهادت شهدای بلند‌پايه جمهوری در قطع بزرگ (٩٠   x ٦٠ سانتی‌متر)   به نام "يـادنـامـه شهيـدان" زده است.

ويژه‌نـامه به شکل رنگه چاپ شده است و در برگيرينده زندکی‌نامه، تاريخ شهادت و چند قطعه عکس از شهيد مورد نظر همراه با سخن‌های کوتاه از رهبران مذهبی جمهوری اسلامی می‌باشد. در برخی يادنامه‌‌ها تبصره‌های کوتاه و چند قطعه شعر نيز درج شده است. اين نشريه از جانب "بنياد شهيد انقلاب اسلامی" و برخی شماره‌های آن مشترکاً با جمعيت دفاع از ملت فلسطين انتشار يافته است و شامل ٦٨ شماره می‌باشد.
Call number: BG E26/852-919

مجموعه ازعکس‌های معـلولان زير عنوان "معجزه اميد"

"معجزه اميد"، مجموعه عکس‌های از معلولان جنگ ايران – اعراق است که با همت آقای مهدی منعم تهيه گرديده است. در جريان اين جنگ افرادی بی‌گناهی زيادی قربانی شدند که خانواده‌های شان در غم و اندوه  از دست دادن عضو فعال خانواده  دچار مشکل مالی و روانی گرديدند. اما جنگ  در کنار بيش از يک ميليون تلفات جانی صدها هزارمعلول فيزيکی و روانی نيز برجای ماند. معلوليت، کمبود و نقص از مصائب بارز و قابل لمس اين جنگ است.

اين مجموعه واقعيت زندگی و دشواری‌های آنهای را ثبت کرده است که از معرکه جنگ جان به سلامت بردند اما تا پايان عمر، جسمی رنجور و تن معلول را به عنوان يادگار جنگ با خود حمل می‌کنند. عکاس برای درک همه جانبه زوايای زندگی معـلولان جنگ به اکثر نقاط ايران سفر کرده و چند زمانی با آنها زندگی نموده است. ديد تيز‌‌بين عکاس از بودوباش و سرگرمی آنها، از دشواری‌ها و تلاش آنها، از کارنامه و زمانه آنها عکس بر داشته است.

عکس‌ها يادگارهای از وحشت و دهشت جنگ است. چگونه می‌توان تلخکامی جنگی را از ياد برد که خود معلول و ارمغان آن باشی. در بسياری از عکس‌ها، افسردگی و آسيب‌های پنهانی روانی جنگ به‌خوبی ديده می‌شود. از همین رو در اين مجموعه بازپروری معلولان و ايجاد روحيه اميد به منظور دستيابی به زندگی مستقل و خودکفا و کسب هويت قابل احترام به نمايش گذاشته شده است.

در اين مجموعه ١٠٧ قطعه عکس که جوانب گونه‌گون زندگی، کار و سرگرمی‌های معلولان را تشکيل می‌دهد، گرد آورده شده است. از عکس شماره ١٠٤ تا شماره ١٠٧ مربوط  به مسابقات قهرمانی معلولان جهان در شهر آسن (هلند)، تابستان ١٩٩٠ می‌باشد.
Call number: L9/185

مجموعه اسناد جنگ اعراق – ايران، ماخذ جالب، غنی و با ارزش برای کار پژوهشی است.  اين مجموعه در بايکانی بخش خاورميانه و آسيای مرکزی پژوهشکده بين‌المللی تاريخ اجتماعی نگهداری می شود و برای پژوهشگران و علاقمندان قابل دسترسی است.